در ستایش چیزی عجیب که شاید نامش ترحم باشد

زیاد ترحم می کنم. زیادتر از ترحم بیزارم. بیشتر از آن از اینکه مورد ترحم قرار بگیرم فرار می کنم. مرز ترحم و دوست داشتن را می شناسم. مرزی کت و کلفت است. اما آدمی که ترحم می کند حواسش نیست. به طور واضحی مرزها را نادیده می گیرد. لمسشان نمی کند. برای همین کارش توی ذوق می زند. آدم ها حرفه ای ترحم نمی کنند. با این حال بعضی همین ها را دوست دارند. دوست دارند هرروز یکی از راه برسد، دست نوازش روی سرشان بکشد. مفشان را پاک کند و پول توجیبی بهشان بدهد. من دوست ندارم. من بیزارم. حتی اگر نیازمند همه آنها باشم، هیچ کدام را نمی پذیرم. من در پس زدن ترحم غیرحرفه ای تر عمل می کنم. ترحم آدم ها را برمیدارم و محکم توی صورتشان می کوبم. کلافه می شوند. می گویند دستمان را تا آرنج عسل کنیم باز هم گاز می گیری. راست می گویند. مناعت طبعم نمی کشد کسی من را جیره خوار خودش بداند. از همین حرف های استقلال طلبانه.

بابا می گوید «حسرت به دلم مانده یک بار یکی تان بیاید بگوید پول می خواهم. لباس می خواهم. ماشین می خواهم. هیچی. هیچی نمی گویید. از آدم هیچی نمی خواهید.» خودش اینجوری بارمان آوره. بار آمدن اینطور نبوده که هر روز یک مشق را بهمان دیکته کند.کمک ها را پس زده و یاد گرفته ایم کمک خواستن استقلال و هویت آدم را خدشه دار می کند. ترحم که دیگر آدم را خوار و ذلیل می کند. با این حال این را یادمان نداده که اهل ترحم کردن هم نباشیم. با اینکه آشکارا داد می زنیم کمک ما از روی ترحم نیست، از روی وظیفه شناسی است، از روی انسانیت و شعارهایی شبیه این است، کارمان توی ذوق می زند. به گمانم همه اینطور باشند. کسی هست که با صدای بلند بگوید: «من دارم به تو ترحم می کنم؟» فکر نمی کنم.

این روزها مورد ترحمم. سنجیده ام آدم های اطرافم را. همان هایی که می گویند ترحم نمی کنند، بیشتر از همه مشغول به آنند. فقط مدلش فرق می کند. اگر معنایی دم دستی برای ترحم در نظر بگیریم و آن »توجه زیادی و بی منطق» باشد، کسی که «بی توجهی زیادی و بی منطق» می کند تا بگوید در حال ترحم نیست، درواقع دارد ترحم می کند. فقط خودش را گول زده است. من می توانم برای یک مبتلا به سرطان دلسوزی کنم. هرشب با گریه حالش را بپرسم. بگویم برایش نذر کرده ام. یا می توانم اصلا حالش را نپرسم. چندماهی یک بار پیامی بدهم و بگویم به فکرت هستم ها. اما دیگر هیچ وقت سراغش را نگیریم. درواقع به او بگویم: «با تنهایی و بیماری خودت کنار بیا. از ترس اینکه فکر نکنی ترحم می کنم، مزاحمت نمی شوم.»

نیاز شدید به توجه را پارسال روی تخت بیمارستان فهمیدم. کرارا سعی می کردم پنهانش کنم. به دوستانم آدرس و نام بیمارستان را نگویم. به فامیل و دوست و آشنا نگویم. از ترس اینکه با آبمیوه بیایند و با اشکی در چشم نگاهم کنند. اما نیاز قابل انکار نبود. حتی شاید اسمش «نیاز به توجه» نباشد. نیاز به این بود که بدانم فراموش نشده ام. دعای آدم ها را لازم نداشتم. حضورشان را لازم داشتم. وقتی بچه ها آمدند و دوره ام کردند و آنقدر حرف زدند که پرستار بیرونشان کرد، این را فهمیدم. حالا فکر می کنم همه مان اهل ترحمیم، این که هیچ. اما آیا «واقعا» از ترحم هم بیزاریم؟ گمان نکنم.

در رفتن جان از بدن چگونه با دیگران کنار بیاییم؟

نوشته بود: "اگر دکتر به شما بگوید به احتمال نود درصد سرطان معده دارید چه می‌کنید؟" روی توییتش ماتم برده بود. چه می‌کردم واقعا؟ واکنش‌های اولیه لابد سکوت و گریه و غم بود. فکرهای فلسفی بعدتر می‌آمدند. قکر اینکه ایا برای زنده ماندن بجنگم و یا تسلیم شوم. بدی‌اش این بود که درباره هیچ‌کدام نمی‌شد تنهایی تصمیم گرفت. این تصمیم‌ها بسته به کلی آدم دیگر می‌شود. پدر و مادر، دوست و برادر و کلی آدم غریبه‌ی دیگر که همه متفقند خب زندگی به هرحال به مرگ می‌ارزد و باید برایش جنگید.

بنظرم آمد اصلا سوال مسخره است. خب آدم چه کار می‌تواند بکند؟ اصلا می‌تواند برای بیماری‌اش دقیقا خودش چه تصمیمی بگیرد؟ هیچی. پروسه او را به تن دادن وادار می‌کند. درمانِ اجباری. داروهای اجباری. ناامید از بهبود اما متظاهر به امید.

نمی‌دانستم اگر روزی دکتری چنین چیزی به من گفت چه می‌کنم. کمی از سوال جلو رفتم و سوال را از بقیه پرسیدم. اگر روزی من می‌مردم دوستانم چه می‌کردند؟ اصلا چطور باخبر می‌شدند؟ بجز دوسه‌تایشان کسی دیگر شماره خانه‌مان را ندارد. طول می‌کشید تا اصلا متوجه غیبتم شوند. حتما دیگر وقتی می‌فهمیدند که همه‌چیز تمام شده بود. باید از این فکر وحشت می‌کردم لابد. ولی بیشتر لذت بردم. گفتم چقدر خوب. مردن آدم نباید باعث دردسر بقیه بشود. واکنش‌ها را از خودشان پرسیدم. حتی نخواستند امکان مرگم را بپذیرند. فکرش قلقلکم می‌داد. آنقدر زیاد که باز هم جلو بروم. فکر کردم اینجور مرگ‌اندیشی پذیرش مرگ را بهتر می‌کند. آدم را در زندگی هم حواس جمع‌تر.

زیاد جلو رفته بودم. فکر مرگ باید حد یقف داشته باشد. 

صداهایی که ای کاش بمانند

کِی اینهمه معترض شدم؟ از سر خیابان داور که می‌پیچم تو از خودم می‌پرسم. حال ندارم کاوش کنم از لابلای خروار خروار دلیل و توجیه و بهانه، یکی را پیدا کنم و بگویم از همین‌وقت. ترجیح می‌دهم این آدم پرسشگر را بگذارم همان سر خیابان. آن یکی‌ام را بردارم و بروم گوشه‌ای بنشینم.

آن یکی‌ام یعنی آدم چهارسال پیش. چادر ساده می‌پوشیدم. رو هم می‌گرفتم. جا اگر‌ پیدا نمی‌کردم یک گوشه روی زمین می‌نشستم. زیر چادر مچاله می‌شدم و‌ از اولِ السلام علیک یا اهل البیت النبوه گریه می‌کردم تا وقتی حاجی میکروفون را تحویل می‌داد. قبلا اینجا شرح مفصل نسبتم را با مسجد ارک و صاحب صدایش نوشته‌ام. حالا حوصله‌ی تفصیلش نیست.

از خیابان داور که می‌پیچم، فکر می‌کنم اشتباه کرده‌ام. به غفلت یا به عادت برگشته‌ام اینجا. می دانم که مقاومت خواهم کرد. همه‌ی وجودم محکم می‌ایستد و نمی‌گذارد دلم به ماندن و نشستن و گریه کردن رضا بدهد. صدا ولی معجزه می‌کند. هربار. سنگِ سختِ سراچه‌ی دل، تیزی‌ها و زاویه‌هایم را سوهان می‌کشد. نه فقط به این صدا، به صداهای دیگر اینجا هم عادت دارم. ملغمه‌ای از صداهای زیر و بم. صدای کسی که امین‌الله می‌خواند و دیگر هیچ امین‌الله‌ای با صدای غیر او بهم نمی‌چسبد. صدای پیرمرد قدبلندی که می‌چرخد و داد می‌زند "صدقه، جهیزیه". صدای آن یکی که نمکی است و صلوات فرستادنش بین آنهمه صدا توی ذوق می‌زند. صداهای اینجا آدم را عادت می‌دهند و نبودنشان را زود متوجه می‌شوم. می‌دانم صاحب صدایی که صلوات می‌فرستاد از محرم تا حالا نیستش. نمی‌دانم حالا که نیست صدایش جایی دیگر شنیده می‌شود؟

محرم تا فاطمیه، فاطمیه تا رمضان و رمضان تا عرفه. ارک و بیت‌الزهرا و صنف، صداها شبیه همند. جای دیگر که می‌روم غریبه‌ام. صداها آشناهای نزدیکم شده‌اند. هرچقدر که می‌خواهم دل بکنم، نمی‌شود. می‌گویم شب آخر است، دفعه‌ی آخر است، نمی‌شود. رفته بودم معجون بخورم. پایم به اینجا کشیده شده‌بود. شرطی شده بودم. توبه می‌کردم از آمدن، اما بزرگ‌ترین هنرم توبه شکستن بود.

بی‌رویا، بی‌زندگی

بزرگ‌ترین بدی در حق هرکسی، کشتن رویاها و امیدهایش است. من به شما قصری می‌بخشم، اما کاری می‌کنم که حتی نتوانی برای فردایت هم رویای کوچکی داشته باشه. مجبور باشی در همین لحظه و اکنون زندگی کنی و هیچ نیم‌نگاهی به آینده نداشته باشی. در همین حالایی زندگی کنی که سرشار از ترس‌ها، تردیدها و دل‌نبستن‌هاست. زمانه‌ای که در آن نشود دل بست، زمانه‌ی مردن است.

حس هایی که سر راه می گذارم

فکر کردم طاقت نمی آورم. فکر کردم دیگر تمام شد. گفتم برای آخرین بار بود که این حرف ها را شنیدم و سکوت کردم. مطمئن بودم خشمم ادامه دار می ماند. خشمم به جای اشک راه دیگری برای بروز پیدا می کند. کلمه. تسکینم کلمات بودند که داغ و یک راست از قلبم بیرون می زدند. خودم را می دیدم که با غیظ می گویم من مراقبت کسی را نمی خواهم. اشتباه می کردم. دوباره همان آدم سابق شدم. اشک هایم که تمام شد، خودم را چلاندم. سرم را توی دست هایم فشار دادم و دنبال کارهایم را گرفتم. گفتم از بعد این دعوا پایم را از خانه بیرون نمی گذارم. گفتم محال است روزانه بجنگم و خسته نشوم. گفتم می نشینم خانه. امتحان هم نمی دهم. کار هم نمی کنم. آزمایش هم نمی دهم. خرید هم نمی روم. گوشتِ بی خاصیت گوشه خانه می شوم. نتوانستم. در برابرِ میل شدید بیرون رفتن و کشف جهان بیرون مقاومت کردن نتوانستم. دوباره روز از نو. روزی از نو. می دوم و بارها می ایستم. گریه می کنم و می خندم و خشمگین می شوم. سر درد می گیرم و خودم را به نئشگی یک کدیین می فروشم و دوباره سرپا می شوم. فرقش این است که اینها برای فرار از وضعیت کنونی نیست. از سر اشتیاق کشف کردن هم نیست. تنها یکجور بی حسّی مطلق است در برابر هجوم بی وقفۀ مراقبت هایی که مزاحمتند و دست و پا گیر. من از آدم های بی حس می ترسم. مثل چشمان دایی. چشم هایی که هیچ ذوق و شوری ندارند. غم و کدورتی هم. بی حسند عمیق. من از بی حسی خودم هم می ترسم.

به بهای دیوانگی

گفت که دیوانه نه ای

رفتم و دیوانه شدم

ویلچر را گذاشته بود جلویم و می‌گفت: «بشین روش تا بریم بخش». مستاصل مامان را نگاه کردم. صدایم را  از جایی دور شنیدم که با لرزش گفت: «مامان!» صدایم التماس داشت. خشم داشت. بغض داشت. توقع داشت. مامان همه‌شان را فهمید. گفت: «خانوم چرا با ویلچر؟ خودش راه میاد.» پرستار حوصله داشت. مهربان بود، شاید بیشتر دستپاچه. گفت بخش مریض اورژانسی را فقط روی ویلچر پذیرش می‌کند. روی ویلچر نباشم، باید منتظر بمانم تخت خالی پیدا شود و بستری شدنم طول می‌کشد. مامان با همین دو جمله هم‌صدا با او شد. زیر بازویم را گرفت تا روی ویلچر بنشینم. آنقدر بی‌رمق بودم که باید تسلیم می‌شدم. نشدم. روی ویلچر نشستن در آن لحظه هزارمعنی دیگر داشت. به رسمیت شناختنِ درد بود. پذیرش شکست بود. باورِ این بود که کم آورده‌ام. اولین بار در زندگی‌ام بود که «واقعا» به خاله حق دادم. حق دادم که تسلیم خریدن ویلچر برای بچه‌هایش نشود. ویلچر قرار بود کار راه بیندازد، اما بارش سنگین بود. بار نگاه‌هایی که می‌آورد، بار قضاوت‌هایش. لب‌هایم را روی هم فشار دادم. پاهای بی‌حال و آویزان از تختم را در کتونی‌هایم فرو بردم و گفتم: «خودم میام.» پایم که به زمین رسید درد لگد زد. در همان گوشۀ راست، زیر دنده‌هایم. صدایم باید بلند می‌شد. نشد. درد توی صورتم سیلی زد. به چشم‌هایم فشار آورد. نفسم را حبس کردم. سدِّ راه اشک‌هایم.

بخش جراحی زنان طبقۀ سوم بود. یا چهارم. حالا دیگر یادم نمی‌آید. پرستار ویلچر را هل می‌داد و می‌رفت. می‌ترسید اگر بخش قبولم نکرد چه کند. مامان یک دستم را گرفته بود و بابا قدم‌های همیشه بلندش را کوتاه و آهسته کرده بود. راهروی بخش دراز بود. نمی‌رسیدیم. از نرسیدن گریه‌ام گرفت. راهروی دراز فکر‌های بی‌سروته را به ذهنم راه داده بود. یعنی فکرها از شب قبل به ذهنم آمده بودند. راهرو اجازه پرورش به آنها می‌داد. لباس صورتی و راه‌راه گشاد را که بهم دادند بغضم نو شد. مامان و بابا که رفتند خانه وسایلم را بیاورند، خیزیدم زیر ملحفه‌ای که بوی الکل می‌داد. گریه کردم. زود خوابم برد.

 **

یک سکۀ پانصد تومانی، زیر دنده‌های راستم می‌سوخت. کم‌کم بزرگ هم می‌شد. لگد می‌زد. از زیر دنده‌هایم لگد می‌زد و انگار راهی به بیرون می‌خواست. قاشق دوم سحری را که خوردم طاقتم تمام شد. صاف نمی‌شدم. خم، وسط آشپرخانه مچاله شدم. سر روی زمین گذاشتم و گفتم یاابالفضل. اسمش شفا می‌داد. باور داشتم. همیشه اسمش شفا بود. آن شب ولی سِحر من کار نکرد.

مچاله شده بودم. زیر چادر، روی پیاده‌روهای تبدار خیابان داور. حاجی ابوحمزه می‌خواند. روضه هم می‌خواند، روضۀ موسی بن جعفر. گریه می‌کرد. می‌خواند: « فما لی لا ابکی؟ ابکی لخروج نفسی...» از گریه نفسم بند رفته بود. از مردن می‌ترسیدم. از تنگی قبر، از تاریکی‌اش می‌ترسیدم. مردن درد داشت. دردِ آماده نبودن. دردی که مچاله، روی صندلی غقب ماشین می‌کشیدم. گریه‌های آن شب، شوخی بود. ترسی که آن شب داشتم، از روی جهل بود. توی ماشین با مرگ رو در رو شده بودم. چنگ انداخته بود روی حلقم. چنگ‌های تیزش را توی بدنم فرو برده بود. گوشۀ سمت راست، زیر دنده هایم.

تا صبح آواره خیابان‌ها بودیم. دنبال مرکزی که سونوگرافی داشته باشد. مُسَکن‌ها دردم را کم کرده بودند. چشمانم را هم تار. کورمال کورمال راه می‌رفتم. کورمال کورمال می‌رفتم که در فکر و خیالاتم هم گم می‌شدم. چیزی که من را به آن درد و آن عذاب رسانده بود، واقعی بود؟ اگر بنا به ارزش گذاری بود، ارزشش را داشت؟ آنموقع ارزش مردن هم داشت. بعدترش، حتی دو دقیقه ملال هم برایش زیاد بود.

شب بعد دوباره مهمان اورژانس بودم. مهمان بوی الکل، بوی خون، دلهره، عذاب آدم‌های منتظر در اورژانس. مچاله شده روی صندلی، منتظر تختی که خالی شود و پذیرشم کنند. اتاق گچ‌گیری سبز بود. رنگ دیوارش آدم را بی‌واسطه یاد دردهای نکشیده‌اش می‌انداخت. شیرِ آبش خراب بود. هر ثانیه یک قطره چکه می‌کرد توی سینکِ گودش. توی آن شلوغیِ اورژانس چطور این صدا را می‌شنیدم؟ انگار در خلأ غرق شده بودم. در خلأ سکوت بود و صدای چکۀ آب. دکتر دستش را روی شکمم گذاشت. گفت هرکجا درد داشتی بگو. درد داشتم. به دنده‌های راستم که رسید، نعره زدم. از صدایم گریۀ سربازِ پاشکسته قطع شد. دکتر عقب رفت. گفت: «آروم باش. تموم شد». تمام شدن برای او، شروع برای من بود. شروعِ عذابِ تشخیصی که باید بخاطرش در آن محیط خفه حبس می‌شدم.

مامان و بابا را به اصرار راهی خانه کردم تا سحری بخورند. وقتی رفتند، کمر تا شده‌ام باز شد. روی تخت سرد خیره شده بودم به پرده‌های آبی اطرافم، به سقف سفید پیش رویم، به قطره قطره سرم سردی که وارد رگ‌هایم می‌شد. سردم بود و گرما می‌خواستم. گرما، اشک‌هایم بود. داغِ داغ از چشم‌هایم سر می‌خوردند و زیر گلویم را غلغلک می‌دادند. نوشتن را نمی‌توانستم. به چت فاطمه رفتم. دستم را روی ویس گذاشتم و حرف زدم. گریه کردم و حرف زدم. چند دقیقه شد؟ شاید یک ساعت. حرف‌هایم تمامی نداشت. اشک‌هایم هم. شارژ گوشی‌ام تمام شد. ساعت سه نیمه شب، اورژانس خلوت‌تر می‌شد. از کم شدن همهمه‌ها فهمیدم. بعدش صدای مریض‌ها بلند می‌شد. پسرک تصادف کردۀ تخت بغل که هق هق می‌کرد. زنی که چند تخت دورتر ناله می‌کرد. مردی که چاقو خورده بود و خس خس می‌کرد. صداها هیولا شده بودند. هنوز همه را با جزییاتشان یادم هست. یادم هست مرد چاقو خورده تا کی خس خس کرد و کی او را از اورژانس بردند. تیزیِ هق هق پسرک تخت بغل را یادم هست. زمان مفهومی نداشت. هیچ چیز دیگر هم. تنها چیزی که به رسمیت شناخته می‌شد، درد بود. عیار آدم‌ها را شدت دردشان معلوم می‌کرد و شدت درد، از ناله و فریادها معلوم می‌شد.

**

لباس صورتیِ راه راه به تنم گشاد بود. برای آدم‌های هم‌سایز یا هم‌سن من لباسی تدارک ندیده بودند. پرستار سرمم را که عوض می‌کرد، خون از دستم و آنژیوکد بیرون زد. فواره کرد. روی سر و صورت خودم، روی ملحفه‌ها، روی تخت. پیشواز خوبی نبود. از فکر گیر افتادن در جایی که این اتفاق‌ها، که بوی خون پیچیده در مشام، طبیعی باشد، غصه‌ام عمیق‌تر می‌شد. به لطف خونی شدن لباسم، لباس جدیدی گیرم آمد. دوسایز بزرگ‌تر از قبلی.

هم‌اتاقی‌ام پیرزنی بود کم حرف و پرحوصله. روبرویم، بیرون پنجره، کوه بود. کوه‌های شرقی‌ترین نقطه تهران. که خورشید از آنجا طلوع می‌کرد و غروب رگه‌های سرخِ آفتابِ خرداد را در آسمان تیره‌اش تحمل می‌کردم. بخش جراحی زنان در تصرف زنان میانسال بود. زنانی که تنها فصل مشترکشان درد بود. دردی که شب‌ها شبح می‌شد. به اتاق‌ها سرک می‌کشید و هربار نالۀ کسی را بلند می‌کرد. سخت‌تر از تحمل محیطی چنان ملال‌آور، ممنوعیت از خوردن و آشامیدن بود. تحمل سوزش مدام آنژیوکد در دستانم بود. دو وعده در روز آزمایش‌ خون و سوزش سوزن در رگ‌هایم بود. گمان می‌کردم درد، فصل جدیدی در زندگی‌ام باز می‌کند. من را به ورطه جدیدی از تجربه زیسته می‌رساند. چنین نبود. درد آدم را به تعالی نمی‌رساند. درد آدم را تحقیر می‌کند. کوچک و مچاله می‌کند. آدمی که گمان می‌برد روحش تعالی می‌خواهد، وقتی خودش را اسیر درد جسم می‌بیند، کوچکی خودش و خواسته‌هایش را می‌فهمد. آنچه مریض را افسرده می‌کند، به گمانم همین باشد. دردِ مبتلا شدن به وضعیت تن، اسیر شدن روی تختی که متعلق به خودش نیست، زنجیر شدن با لوله‌های پلاستیکی به همان تخت و تحمل صدای ناله‌هایی که هیچ کاری از او برای خاموش کردنشان برنمی‌آید. افراخته اسمش را روزی که به ملاقاتم آمد گذاشت: «تجربۀ فشردۀ زندگی». احسان حسینی‌نسب گفت: « هر بیماری تجربه‌ای فربه در زیستنه». و حالا، فکر می‌کنم آن تجربۀ فربه و فشرده، برایم تنها یک عایدی داشته و آن هم فهمِ این بود که هیچ چیز در جهان، در سال‌های محدود زیستمان، ارزش مبتلا شدن به بیماری و اسیر تخت‌هایی که بوی الکل می‌دهند را ندارد. حالا عمیقا می‌دانم که به ‌جای خودخوری می‌شود راه‌های دیگری هم در پیش گرفت. مثل دیوانگی.

 

پانوشت ضروری: این روایت از فقدان پازل اصلی رنج می‌برد. همیشه نگفته‌هایی در زندگی انسان هست و خب به قول شریعتی، ارزش آدم‌ها به حرف‌هایی‌ست که برای نگفتن دارند.

امید ز هر در که بریدیم...

مرز میان نفرت و دوست داشتن خیلی خیلی باریک است. بیست و چهار ساعت سرگردانی لازم داشتم تا این را باور کنم. بپذیرم و تصمیم بگیرم که متنفر باشم یا دوست بدارم. بیست و چهار ساعت حال تهوع و نزار لازم بود تا بفهمم یکی بین این دو وجود ندارد. برای بعضی چیزها و آدم ها وجود ندارد. یا نفرت است یا دوست داشتن. نمی شود بین این دو بود و هرروز با سمباده روح خود را خراش داد. طول می کشید تا بفهمم. طول می کشید تا تصمیم بگیرم. آنقدر فداکار نیستم که دوست بدارم و چشم روی زاویه ها ببندم. چشم ببندم روی دروغ ها. روی قضاوت ها. روی گول زدن ها. روی قیافه ی اخلاق مداری گرفتن ها و بی اخلاقی کردن ها. آنقدر هم کینه ای نیستم که بخاطر همه اینها متنفر باشم. یک وجب دل بلاهای زیادی سر آدم می آورد. دست و پای آدم را شل می کند. حتی برای متنفر بودن. همه آن چیزها که بدند قابل بخششند و همه قابل بخشش ها زجرآورترین وجه همانند. چه باید کرد؟ چه باید بکنم؟ رها کنم. رها. رها. خوب که فکر کردم اشتباه کرده ام همه ی این مدت. چیزی را به سختی در چنگ هایم نگه داشته ام که اصلا مال من نیست. تمام مدت فکر کرده ام خودم برایش تصمیم می گیرم. تازه فهمیدم ابژه بوده ام. درد همیشگی. معمولی بودن. ابژه بودن. خرفداکاری کردن در حالی که فکر می کنی داری رشد می دهی و حضورت لازم است. طول می کشد آدم بفهمد نقش او را عمله بناهای دیگری هم می توانند انجام دهند. با آه و ناله ی کمتر.

چه باید کرد؟ می گویم رها کن. بگذار برود. اصلا دیگر التفاتی نداشته باش. گفتنش راحت است. پذیرفتنش سخت. عمل کردن به آن وحشتناک تر. بیست و چهار ساعت لازم بود تا دوباره این فکرها را قرقره کنم. هنوز تصمیم نگرفته ام. هنوز نمی دانم متنفر باشم یا رها کنم. فقط می دانم دیگر دوست نخواهم داشت.

عذرخواهی می کنم، پس هستم

هرچندماه یک‌بار حجاب اجباری و تبعاتش بحث داغ روز می‌شود. به اینکه چقدر اولویت هست یا نه، چقدر سرگرمی است یا نه و اصلا اینکه چقدر حجاب اجباری خوب است یا نه، کاری ندارم. آنچه برایم مورد توجه قرار گرفته واکنش مذهبی-چادری‌ها در برابر این دعواست. اساسا اینکه این زنان چه از نوع چادری‌اش و چه از نوع بی‌حجابش چقدر در این بحث اهمیت دارند مورد سوال است. ظاهرا دعوا بر سر چیزی است که به زنان مربوط می‌شود. اما بعید می‌دانم در واقعیت امر زنان سوژه این موضوع باشند. واکنش زنان چادری اطرافم در قبال برخوردهای منفی گشت ارشاد/ نیروی انتظامی در دو دسته قابل تقسیم است. آن‌ها که هم‌نوا با گشت ارشاد معتقدند برخوردها باید هرچه شدیدتر باشد و زنان غلط می‌کنند که در جمهوری شریف اسلامی بی‌حجاب تردد می‌کنند؛ و آن‌هایی که هم‌صدا با معترضین دیگر برخوردها را محکوم می‌کنند و نیز در همین دسته آن‌ها که خود را به‌خاطر چادری بودن مظلوم و مورد اتهام می‌دانند. به‌خاطر چادری که سر می‌کنند و شاید به آن هم معتقدند، از کسانی که آزار دیده‌اند عذرخواهی هم می‌کنند. این موضع ضعف از کجا ناشی می‌شود؟ از همان سیاست حجاب اجباری و تودهنی زدن به مخالفان توسط سیاستگذاران حوزه حجاب در جمهوری اسلامی.

^{جمهوری اسلامی چادری-مذهبی‌ها را در موضع ضعف قرار داده است. یک چادری و یک مذهبی حتی نمی‌تواند خواسته‌های اخلاقی خود را از هم‌شهری‌هایش مطالبه کند. مثال می‌زنم. چندماه قبل همراه خانواده به ارتفاعات شرق تهران رفته‌بودیم. یک ساعت بعد با حضور دو ماشین دیگر در همانجا صحنه‌ای را مشاهده کردیم که به گمانم بزرگ‌ترین چالش خانواده‌ی مذهبی من بود: یک گروه مدلینگ بودند. دو دختر و پنج پسر. وضعیت را در همین خلاصه کنم که دخترها دکلته پوشیده بودند و دقیقا جلوی چشم ما که یک خانواده بودیم با ژست‌های مختلف جلوی دوربین حاضر می‌شدند. تکلیفمان را نمی‌دانستیم. آنچه که می‌دانستم این بود که ما حق داریم در محیطی عاری از این صحنه‌ها یک تفریح خانوادگی داشته‌باشیم. فراهم کردن محیطی امن برای خانواده از حداقل توقعات ما از جمهوری اسلامی است. ما «حق» داشتیم آن صحنه‌ها را نبینیم. این یک حق شهروندی بود: «لطفا به حریم ما احترام بگذارید.» اما حرف ما خریداری نداشت. اولین اعتراض ما به پای حکومتی بودنمان نوشته می‌شد و احتمالا درگیری فیزیکی به دنبال داشت. مساله اول ما -شاید خودم- حجاب نبود. حق بهره بردن از طبیعتی بود که از ما سلب شد. توقع ندارید که یک خانواده مذهبی در همان محیط بمانند و لذت هم ببرند؟ این شد که در نهایت خشم و حرص آنجا را ترک کردیم. حرص من بر سر این بود که جمهوری اسلامی به شهروندان نامعتقد به حجابش ترس و به معتقدانش ضعف عطا کرده‌است. ما در موضع ضعف بودیم و این را فقط از چشم ج.ا، سیاستگذاری‌های غلطش و آمیختن همه‌چیز حتی شرعیات و اخلاقیات به سیاست (سیاسی‌بازی) می‌دیدم.}

^{امروز توی تلگرام و اینستاگرام می‌بینم که زن‌های چادری از آنها که مورد برخورد گشت ارشاد بوده‌اند عذرخواهی می‌کنند. تنها به یک دلیل: چادری بودنشان. هرچه فکر می‌کنم با این عذرخواهی و بدهکاری که دارد بخشی از هویت مذهبی‌ها می‌شود، مخالفم. مخالفم که بابت رفتار اشتباه دیگران نه تنها پاسخگو، که بدهکار هم باشم. آن هم در جامعه‌ای که درباره فردیت حرف می‌زنند، که از من می‌خواهند دیگری با بدحجابی و آلودگی تصویری‌اش بپذیرم و به او احترام بگذارم، اما بابت رفتار کسی که فقط پوششی مثل من دارد عذرخواه باشم. می‌گویند خود چادری‌ها و محجبه‌ها هم باید به سیاست‌های جمهوری اسلامی درباره‌ی حجاب معترض باشند تا شاید اتفاقی بیفتد. اینجا را با آنها هم‌نظرم. ما باید معترض باشیم به سیاستی که هویت ما را عذرخواه و همیشه بدهکار می‌کند. سیاستی که حریم من را مخدوش می‌کند. من نه تنها عذرخواه نیستم و نه‌تنها با آنها که به منِ چادری و حیثیتم فحش‌های سنگینی هم داده‌اند و کسی از قضا آن را نمی‌بیند، که متوقعم و طلبکار. من از سیاستگذاران جمهوری اسلامی و کسی که با پوشش چادر رفتار اشتباهی مرتکب می‌شود، توقع دارم که بابت اشتباهاتشان از من عذرخواهی کنند. این مطالبه‌گری را ولو مورد تمسخر قرار بگیرد و هیچ اعتنایی هم به آن نشود، به شرمساری و بدهکاری ترجیح می‌دهم.}

غصه های سرراهی

زمستانی که گذشت قصد نوشتن یک داستان کوتاه داشتم. داستان یک زن غمگین که هر غروب سوار اتوبوس هاس جمهوری به بهارستان می شود و غم هایش را توی اتوبوس جا می گذارد. هرکسی بعد از او سوار اتوبوس می شود و سرجای او می نشنید، غم او را بر می دارد و غمگین می شود. یکی از این بین بود که بیشتر گذرش به جای زن می افتاد. فهمیده بود زن عامدانه غم هایش را جا می گذارد. انگار وظیفه خودش می دانست که هرروز غم های زن را بردارد و غصه بخورد. مثل خیلی دیگر از کارهایی که دوست داشتم و نشد، این یکی هم فراموش شد.

دیروز گذرم به خیابانی افتاد که زمانی برای کار به آن مراجعه کرده بودم. یکی از آن سازمان های مخوف سپاه که اسم و رسم خاصی ندارند اما توی دلشان تشکیلاتی دارند که بیا و ببین. من بعنوان یک پژوهشگر به آنجا رفته بودم. ایده داشتم. طرح داشتم و برای پیشبرد آن، به پول نیاز داشتم. پیشنهاد یک دوست بود که با آن سازمان که اتفاقا یکی از کارهایشان مسئله ی زنان بود همکاری کنم. خانومی که به ملاقاتم آمد بیشتر از آنکه طرح من را بداند، تفتیش عقایدم کرد. چپ چپ نگاهم کرد. جایی که فقط سه تا زن بودیم سفت رو گرفته بود و انگار می خواست از زیر چادر من چیزی پیدا کند که بگوید تو آدم درستی نیستی. برخوردی به غایت برخورنده. شخصیت له کننده. گفت بروم و منتظر بمانم رزومه ام بررسی شود و بهم خبر بدهند. ندادند. بهتر که ندادند.

دیروز گذرم به جاهای دیگری هم افتاد. به خیابان مفتح جنوبی. یاد روزی بودم که یک گوله سنگین در دانشگاه بودم. پر از اشک و غصه. از مفتح شمالی سرازیر شدم پایین. غصه هایم را سر راه جا گذاشتم. به جایش می خواستم سهمی از شادی بردارم. اما توی خیابان خبری از این چیزها نبود. غصه زیاد ریخته بودند، اما شادی وجود نداشت. کسی شادی هایش را، برق چشم هایش را در خیابان جا نگذاشته بود.

دیروز گذرم به کریمخان هم افتاد. به خیابان میرزای شیرازی. به کوچه 5. تپش قلب گرفتم. زخمم هنوز لخته هم نبسته بود. چه برسد بخواهد تازه شود. فکر کردم چقدر زمان لازم است تا گذرم به گوشه گوشه ی این شهر بیفتد و چیزی یادم نیاید؟ زخم هایم را، غصه هایم را، خراش هایی که روی روحم انداخته اند را یادم نیاید؟ چقدر زمان اگر بگذارد فراموش می کنم در کجا غصه ای را به پشت دیواری پرت کرده ام، یا از موسسه ای قرار بوده بهم خبر بدهند و نداده اند. چقدر اگر بگذرد، خودم را در خیابانی پیدا می کنم که عجیب آشناست و دیگر یادم نمی آید که یک شب در آن گم شده بودم؟ یادم نمی آید یک شب از بنیاد تا حوالی خانه را از آن مسیر پیاده رفته ام؟ خیلی. می دانم که خیلی زمان لازم است و زندگی هم جوری است که نقطه ضعف های آدم را چاله می کند سرراهش.

زنی که غصه هایش را هرروز در اتوبوس های جمهوری به بهارستان جا می گذارد، غصه ی غم هایش که سرراه مانده اند و کسی برشان نمی دارد را هم می خورد؟

بنماند هیچش الا هوس قمار دیگر

نگاه حلقه نزدیک اطرافیانم به زندگی، با نگاه من تفاوت دارد. آنها می‌گویند زندگی چیز مزخرفی است. من فکر می‌کنم زندگی صحنه‌ی دائمی قمار است. هر روز و شب باید قمار کرد. باید برد. باخت. تا زندگی در همین برد و باخت‌ها کمی از بی‌‌معنایی بیرون آید. همین است که از تجاربم لذت می‌برم. از بردن‌هایم به اوج می‌روم و از باختن‌هایم غمگین می‌شوم. در همان غم هم لذتی نهفته است. هر باخت نیروی شدید در وجودم تولید می‌کند. اگر سرکوبش کنم افسرده می‌شوم و به عمق می‌روم. اگر تصمیم بگیرم هدایتش کنم، به جای خوبتری می‌رسم.

زمستان سال ۹۴ شکست خوردم. موضوعی که حالا به غایت بی‌اهمیت لست و در زندگی‌ام گم شده. اما آن روزها مهم بود. میزان شدیدی از انرژی در بدنم تولید می‌شد. انرژی‌ای که برای انجام کارهای دیگر گذاشته بودم و نشده بود، به یکباره در بدنم آزاد می‌شد. نیروی وحشی درونم باید رام می‌شد. اگرنه من رام می‌شدم. بعدش روزهای تاریک بود و پرده‌هایی که کنار نمی‌رفتند و خواب‌هایی که تمامی نداشتند.تصمیم گرفتم لج کنم. به لج آنها که مرا غمگین خواسته بودند، شاد شوم. خواب نداشتم. ۲۴ ساعت برایم کم بود. شب‌ها گریه می‌کردم. صبح با صورتی ورم کرده، یک خروار آرایش روی صورتم خالی می‌کردم و راهی باشگاه می‌شدم. می‌دویدم. زیاد. می‌رقصیدم. می‌خوردم. با صدای بلند می‌خندیدم. شب‌ها اما کوچولوی مظلومی می شدم‌. کلاس زبان ثبت‌نام کردم. فعالیتم را در مجله بیشتر کردم. زمستان ۹۴ که تمام شد، سالم پربارتر شده بود.

الف‌یا که تمام شد حالم همان ۱۰ دی ماه ۹۴ بود. یخ کردن و سِر شدن و بعد به مدد اشک‌های پیاپی داغ شدن. یک تکه ذغال وسط دشتی پر از برف. یکهو بندها از پایم رها شد. در آستانه‌ی پرتاب شدن بودم. آغوشش را باید معلوم می‌کردم. می‌دانستم افسردگی که یک‌سال پسش زده‌ام در کمینم نشسته. می‌دانستم به خانه که برگردم خواب است و گریه و پرده‌ای که کنار نمی‌رود. لطف خدا بود که سفر مشهد جور شد. خدا می‌دانست چه خبر است. انگار می‌خواست سرم را گرم کند. مثل بچه‌هایی که سرشان به زمین می‌خورد. بزرگترها جایش را می‌بوسند و شکلات دستش می‌دهند. بعد که تنها شد دردش یادش می‌آید. تسلیم نشدم. مصرانه منتظر هجوم غم بودم. به تهران که نزدیک شدم توی بغل خود غم بودم.

دیروز با استادمان رفتیم کافه‌گردی. برایمان حرف‌های خوبی زد. گفت برای دکترا ایران نمانم. گفت "تو که حتما برو". خطابش سنگین بود. تصمیمی که یک ماه برایش مردد بودم را بهم دیکته کرد. از بغل غم بیرونم کشید. در راهی گذاشتم که ازش چیزی نمی‌دانم. اما این انرژی، این گولّه‌ی سنگین که حسابی در زه کمان کش آمده، باید به جای بهتری پرتاب می‌شد. تهش یا بردن است یا باختن. مثل بقیه‌ی قمارهایم. از دست دادن هم لذت‌بخش است اگر برای بردن بعدی مشتاق باشیم.